Koeien besmet met vogelgriep, vormt dit een bedreiging voor mensen?

Nertsen, zeehonden, vossen, katten - het vogelgriepvirus H5N1 heeft zich de laatste tijd keer op keer verspreid naar zoogdieren. Nu is de ziekteverwekker aangetroffen bij melkkoeien in de VS. Sinds eind maart heeft het Amerikaanse ministerie van Landbouw het virus geregistreerd op meer dan 30 melkveebedrijven in ongeveer 10 staten - ook in de melk zelf. Betekent dit dat de vogelgriep ook gevaarlijk is voor mensen?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt dit risico momenteel als laag, maar dringt er bij alle landen op aan waakzamer te zijn voor mogelijke besmettingen bij dieren en mensen. Gezien de infecties bij veel vogels en steeds meer zoogdieren over de hele wereld voorkomen, vrezen onderzoekers dat het hoogpathogene vogelgriepvirus zal blijven muteren. In het geval van koeien en in veel andere gevallen gaat het om de zogenaamde H5N1-lijn 2.3.4.4b.

Het Amerikaanse ministerie van Landbouw heeft onder meer orders gegeven dat alleen melkkoeien met een negatieve vogelgrieptest van de ene Amerikaanse staat naar de andere mogen worden vervoerd. "Dit is een druppel op een gloeiende plaat", aldus Mike Worobey van de Universiteit van Arizona in het tijdschrift Science. Deze beperking is vergelijkbaar met vliegreizen in tijden van Covid "lang nadat het virus zich op een bepaalde plaats heeft gevestigd". Het zou gewoon te laat kunnen zijn.

Besmetting van koeien verbaast experts
"Ik ben zeer verbaasd dat er nu koeien besmet zijn", zegt Martin Beer van het nationaal verantwoordelijke Friedrich Loeffler Instituut in Greifswald. In 2006 had het instituut op basis van een infectieproef geconcludeerd dat vee "nauwelijks risico liep". Het virus heeft zich "maximaal" aangepast aan vogels en daardoor een laag potentieel om mensen te besmetten. De ziekteverwekker heeft nog steeds moeite om de aangeboren immuniteit van mensen tegen het vogelgriepvirus te overwinnen. "Maar elke nieuwe gastheer voor zoogdieren kan het virus een beetje dichter bij de mens brengen."

Viroloog Martin Schwemmle van het Universitair Medisch Centrum Freiburg zegt ook verbaasd te zijn over de vogelgriepvirussen bij koeien. En over het feit dat de ziekteverwekker blijkbaar maar een paar mutaties nodig had om zich te kunnen overleven in melkvee. Schwemmle gelooft echter ook dat het momenteel "vrij onwaarschijnlijk" is dat het virus zich in de vorm van een epidemie of zelfs pandemie naar mensen zal verspreiden. Het virus heeft zich nog niet voldoende aangepast aan mensen om dit te laten gebeuren.

Tot nu toe is er slechts één geval van overdracht van koeien op mensen gemeld in de VS, en dit betrof alleen een bindvliesontsteking. Beer wijst echter op veel ongemelde werknemers in de VS, "vooral op veeboerderijen". Sinds 2021 heeft de WHO in totaal 28 gevallen van vogelgriepinfecties bij mensen geregistreerd, waarvan ongeveer de helft door H5N1-2.3.4.4b was besmet.

'We bevinden ons hier op onbekend terrein'
Sinds 2007 is er geen overdracht meer bekend van vogelgriepvirussen van mens op mens. Volgens de WHO zijn er geen mutatiesveranderingen in de virussen waargenomen die infectie via de bovenste luchtwegen van mensen zouden vergemakkelijken. Overdracht van de momenteel circulerende H5N1-virussen van mens op mens is "onwaarschijnlijk" als het virus niet verder muteert.

Evolutionair bioloog Worobey ziet niettemin gevaren voor de toekomst. "We bevinden ons hier op onbekend terrein, aangezien een H5N1-virus dat is aangepast aan zoogdieren zich voor het eerst verspreidt onder landzoogdieren, waarmee honderdduizenden mensen dagelijks in contact komen," zegt hij, verwijzend naar de situatie in de VS. Het volgende pandemische virus zal voortkomen uit een situatie die erg lijkt op deze, vermoedt hij.

Veel vragen over het vogelgriepvirus in de VS blijven onbeantwoord
Hoe het virus de koeien precies heeft besmet is onbekend, net als hoe het van koe op koe wordt overgedragen. Deskundigen vermoeden dat het via melkmachines of via de lucht kan zijn overgedragen. Symptomen zijn onder andere een verminderde melkproductie en verlies van eetlust. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft erop gewezen dat pasteurisatie van de melk het virus vernietigt. Er is ook geen virus aangetroffen in melkpoeder voor zuigelingen.

Of melk een rol heeft gespeeld bij de overdracht wordt onderzocht, maakte de WHO bekend. De WHO adviseerde mensen om alleen gepasteuriseerde melk te consumeren en geen rauwe melk.

Schwemmle vindt het problematisch dat er zeer hoge concentraties van het virus zijn aangetroffen in de melk van besmette koeien. Dit betekent dat het virus verspreid kan worden met elke besmettelijke druppel melk die in het milieu terechtkomt - en dus ook via de apparatuur die bij de melkproductie wordt gebruikt. "Ik denk dat het heel moeilijk is om zo'n wijdverspreide besmetting onder controle te krijgen," zegt Schwemmle.

Europa is alert
Volgens Schwemmle is er nog geen bewijs dat melkkoeien in Europa besmet zijn met het virus. Dit kan echter elk moment veranderen als het virus uit de VS komt of zich in Europa zelf ontwikkelt. Volgens FLI-onderzoeker Beer is het aandachtsniveau in dit opzicht hoog in veel Eurpese landen: "De autoriteiten weten dat bij onverklaarbare symptomen in kuddes koeien die gepaard gaan met een afname van de melk, ook H5N1 in aanmerking moet worden genomen en, onder bepaalde omstandigheden, dienovereenkomstig moet worden getest", zegt hij, wijzend op een beter controlesysteem in het algemeen dan in de VS. 

"Los van het gevaar voor mensen, wordt de dierenwereld wereldwijd steeds meer getroffen door vogelgriep," benadrukte Beer. Nertsen en zeezoogdieren zoals zeeleeuwen zijn bijvoorbeeld erg gevoelig voor dergelijke virussen. "De dieren worden vaak ernstig ziek en een groot deel sterft aan zo'n besmetting."

In Antarctica is het virus nu aanwezig op de eilanden en op het vasteland. "Het wordt daar binnenkort erg koud, wat zal leiden tot vogelverplaatsingen waardoor kans op mogelijke virusoverdracht. We zullen dan heel goed moeten kijken naar Australië met zijn unieke fauna." Dat is het laatste continent zonder enige besmetting met hoogpathogene vogelgriepvirussen.